Zwarte Rat

Waar leeft de zwarte rat in Nederland?

De oorsprong van de zwarte rat ligt in de gematigde zones van Zuid-Azië, inclusief delen van Siberië en China. Deze rat bereikte Europa al in de vroege middeleeuwen, verspreid via de zeevaart, en speelde een rol bij de verspreiding van de pest door rattenvlooien. Door de komst van de bruine rat verminderde de populatie van de zwarte rat aanzienlijk in Europa. In Nederland zag je de zwarte rat voornamelijk in het midden van de 20e eeuw in bepaalde regio's en havensteden, maar door veranderingen in landbouw en voorzorgsmaatregelen op schepen nam hun aantal af. Tegenwoordig zijn ze vooral nog in Noord-Brabant en enkele havensteden te vinden. Zwarte ratten leven in warmere klimaten graag in bomen, maar in West-Europa zoeken ze de warmte van menselijke bebouwing op en houden ze van droge plekken. Er is waargenomen dat de zwarte rat zich vanuit landelijke gebieden in het zuiden naar stedelijke regio's in het noorden van Nederland lijkt te verplaatsen de laatste jaren.

De leefwijze van de zwarte rat

Habitat en aanpassing

De zwarte rat, van oorsprong uit Zuid-Azië, heeft zich verspreid over Europa en ver daarbuiten, deels door de handel over zee. In Nederland bevinden deze ratten zich voornamelijk in Noord-Brabant en havensteden, waar ze droge en hoge plekken binnen gebouwen als hun thuis beschouwen. In tegenstelling tot in warmere klimaten, waar ze in bomen leven, passen ze zich in koudere regio's aan door in menselijke structuren te verblijven. Hun aanwezigheid is een direct gevolg van menselijke activiteiten, met name door het achterlaten van afval wat hen van voedsel voorziet.

Kenmerken, levenscyclus en gedrag

Deze slanke knaagdieren, herkenbaar aan hun spitse snuit en grote oren, kunnen verschillende kleuren vacht hebben en wegen minder dan de bruine rat. Ze leven 2 tot 4 jaar en zijn zeer vruchtbaar, wat de potentie voor snelle populatiegroei aangeeft. Zwarte ratten zijn nachtdieren die uitblinken in klimmen en springen, leven in groepen, en hebben een omnivoor dieet met een voorkeur voor plantaardig materiaal. Hun leven in en rond menselijke bebouwing toont hun neofobie - een angst voor nieuwe objecten in hun omgeving, wat de bestrijding uitdagender maakt.

Welke gevolgen heeft de aanwezigheid van de zwarte rat?

Sporen van aanwezigheid

De aanwezigheid van de zwarte rat wordt vaak verraden door duidelijke sporen die ze achterlaten. Hun donkere uitwerpselen, met een lengte van ongeveer 1 cm en spitse uiteinden, zijn een van de meest zichtbare tekenen. Daarnaast veroorzaakt de zwarte rat fysieke schade aan materialen zoals isolatiematerialen, waarop knaagsporen duidelijk te zien zijn. Op plaatsen waar zwarte ratten frequent komen, kan ook 'buiksmeer' gevonden worden, een vetachtige substantie die achterblijft op oppervlakken. De looproutes van deze ratten zijn vaak herkenbaar aan de afdrukken en sleepsporen van hun staart, evenals aan de holen die ze in hout of isolatiemateriaal uitknagen.

Gevolgen voor de gezondheid

Zwarte ratten vormen niet alleen een plaag vanwege de materiële schade die ze aanrichten, maar zijn ook een significant risico voor de volksgezondheid. Ze zijn dragers van ernstige ziekten zoals het hantavirus en de pest, die ze kunnen overbrengen op mensen. De aanwezigheid van zwarte ratten in de nabijheid van menselijke leefgebieden verhoogt dus het risico op uitbraken van deze gevaarlijke ziekten.

Schade

Het knaaggedrag van zwarte ratten kan aanzienlijke schade veroorzaken. Ze knagen aan verpakkingen, houten structuren, leidingen en elektriciteitskabels, wat kan leiden tot functionele storingen, kortsluitingen of zelfs brandgevaar. Binnenshuis kunnen de geluiden die ze maken, zoals piepen en krijsen, de rust verstoren en voor overlast zorgen. Naast materiële schade veroorzaken zwarte ratten ook vraatschade aan voedselvoorraden. Ze laten kenmerkende tandafdrukken achter op fruit en groenten en consumeren graan en maïs tot er bijna niets meer van over is. Dit gedrag is noodzakelijk om hun constant groeiende tanden af te slijten. Hun uitwerpselen, vaak verspreid gevonden over richels en balken, en de loopsporen en vetvegen langs muren en balken, bieden verdere aanwijzingen van hun aanwezigheid. Het beperken van toegang tot voedsel en het afdichten van schuilplaatsen zijn cruciale stappen in het voorkomen van overlast door zwarte ratten.

De oplossingen voor het bestrijden en weren van de zwarte rat

De effectieve aanpak van rattenoverlast vraagt om een combinatie van slimme preventiestrategieën, doeltreffende weringstechnieken, en indien noodzakelijk, zorgvuldige bestrijdingsmethoden. Hieronder wordt uitgelegd hoe deze elementen samen een omvattend plan vormen om ratten te weren, te voorkomen, en indien nodig, te bestrijden volgens de principes van Integrated Pest Management (IPM).

Wering en preventie

Om een ratvrije omgeving te creëren, is het essentieel om potentiële toegangswegen voor ratten af te sluiten en aantrekkelijke voedselbronnen te elimineren:

• Dicht toegangen af: Inspecteer het pand zorgvuldig op kieren, gaten en andere toegangspunten, vooral op hoger gelegen plekken zoals dakpannen en ventilatieopeningen. Dicht deze af tot maximaal 0,5 cm om zowel zwarte als bruine ratten te weren.
• Beheer voedselbronnen: Bewaar voedsel en afval in stevig afsluitbare containers. Dit geldt ook voor huisdieren- en vogelvoer.
• Tuin- en perceelonderhoud: Verminder de aantrekkelijkheid van je omgeving voor ratten door het regelmatig opruimen van groenafval, voedselresten, en het verwijderen van stilstaand water.
• Voorkom schuilplaatsen: Vermijd langdurige opslag van materialen direct op de grond en houd de ruimte rondom gebouwen vrij van rommel en dichte vegetatie.

‍

Bestrijding

Wanneer preventieve en weringstechnieken niet volstaan, kan bestrijding noodzakelijk zijn. In Nederland is het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen door particulieren niet toegestaan. Daarom worden niet-chemische methoden aanbevolen:

• (Klap)vallen: Plaats klapvallen op de looppaden van de ratten, in speciaal ontworpen rattenkisten om onbereikbaar te blijven voor andere dieren en kinderen. Begin met pre-baiting door voer in de klem te plaatsen zonder deze op scherp te zetten, om het vertrouwen van de ratten te winnen. Wanneer de plek goed bezocht wordt, kan het voer vervangen worden door een actieve klem.
• Collectieve aanpak: Werk samen met buren en andere betrokkenen om een gezamenlijke bestrijdingsactie te ondernemen, dit voorkomt migratie van ratten en verhoogt de effectiviteit van de bestrijding.
• Schakel professionals In: Voor complexe situaties of aanhoudende problemen is het raadzaam om een ervaren professional in te schakelen. Zij beschikken over de nodige kennis, ervaring en middelen voor een effectieve aanpak.

Integrated Pest Management (IPM)

De kern van een duurzame aanpak ligt in het IPM-principe, waarbij een balans gezocht wordt tussen preventie, wering, en waar nodig, bestrijding. Deze strategie benadrukt het belang van een grondige kennis van de leefwijze van de plaagdier en de inzet van ecologisch verantwoorde methoden om schade en risico's te minimaliseren.

Door deze gecombineerde aanpak van wering, preventie, en bestrijding kunnen rattenpopulaties effectief worden beheerst zonder onnodige schade aan het milieu of risico's voor de volksgezondheid. Het is cruciaal om alert te blijven op tekenen van rattenactiviteit en tijdig actie te ondernemen, in samenwerking met professionals indien nodig, om rattenoverlast succesvol aan te pakken.

Samenwerken om de zwarte ratten bestrijden

Het is essentieel om als gemeenschap samen te werken bij de bestrijding van ratten. Door buren te informeren en gezamenlijke acties te ondernemen, kan migratie worden voorkomen en de bestrijding effectiever worden gemaakt. Het verwijderen van gevangen ratten en hun uitwerpselen moet zorgvuldig gebeuren, met gepaste beschermingsmiddelen, om risico's op ziektes te minimaliseren. Indien de overlast aanhoudt ondanks alle genomen maatregelen, is het raadzaam een professionele ongediertebestrijder in te schakelen. Zij hebben de expertise, ervaring en middelen die nodig zijn voor een effectieve aanpak van rattenplagen, in lijn met de principes van IPM. Het beheersen van de rattenpopulatie, in plaats van alleen bestrijden, biedt een duurzame oplossing voor het probleem en beperkt de risico's die ratten met zich meebrengen voor de volksgezondheid en veiligheid.

‍